Kripto para dünyası, son devirlerin en büyük çöküşlerinden bir adedini yaşadı. Hatırlayanlarınız olacaktır; birkaç ay evvel Terra (LUNA) olayı patlak vermiş, bir kripto para ünitesinin apansız yüzde 97 oranında paha kaybetmesiyle piyasalarda büyük bir çöküş olmuştu. Sonraki süreçte ise hafif bir toparlanma eğilimi görmüştük.
Yatırımcılar rahat bir nefes alır üzere olmuşken, piyasaları alt üst eden yeni bir gelişme yaşandı. Bu kere dünyanın en büyük kripto para borsaları ortasında yer alan FTX, hakkında çıkan haberler sonrası iflas etti. Yaşananlar, piyasaları bir sefer daha sarsmayı başarmıştı. Hal bu türlü olunca da bundan bir yıl evvel 70 bin dolar düzeyini konuştuğumuz Bitcoin, 15 bin dolar seviyelerine kadar gerilemiş oldu…
E hani merkeziyetsizlik gerekiyordu? Nasıl oldu da yaşanan olaylar, piyasaların çökmesine yol açtı?
Kripto paralar yaygınlaşmaya başladığında, “merkeziyetsizlik” tabiri herkesin dilindeydi. Dalın önde gelen isimleri, rastgele bir bankaya yahut hükümetlere bağlı olmayan kripto para ünitelerinin, geleceğin ekonomik modeli olacağını söyleyip duruyordu. Fakat geldiğimiz nokta ortada. Bir borsayla ilgili gündeme gelen argümanlar ile akabinde yapılan açıklamalar, yatırımcıların milyarlarca dolar ziyan etmesine yol açtı. Dev bir borsa da batıp gitmiş oldu…
Yani kripto para dünyasında merkeziyetsizlikten bahsetmek, şu an için çok da mümkün değil gibi görünüyor. Biz de bu durumu, siz pahalı okurlarımız için Daktilo 1984 sitesinin genel yayın direktörü, Ekonomist Enes Özkan’a sorduk. Gelin hep birlikte, bir ekonomistin bu konuyla ilgili yorumlarına yakından bakalım.
Merkeziyetsizlik tüm kriptolar için değil. Bitcoin için!
Enes Özkan, merkeziyetsizlik tabirinin aslında tam olarak doğru kullanılmadığını ifade ediyor. “Merkeziyetsizlik savını ortaya atan şey kripto paralar değil, Bitcoin. Ayrıca Bitcoin’in merkeziyetsizlik savı da hala devam ediyor. Merkeziyetsizlik savıyla alternatif bir iktisat modeli öneren Bitcoin hala yerinde!” diyen Özkan, buradaki esas meselenin diğer kripto para birimleriyle ilgili olduğunu belirtiyor.
“Hız, merkeziyetsizlik ve güvenlik… Üçünü birlikte sağlamak kolay değil!”
Merkeziyetsizlik kavramını anlamak için teknik ayrıntılara inmek gerektiğinden bahseden Özkan, kripto para ünitelerinin üç teknik ayrıntı olan sürat, merkeziyetsizlik ve güvenliği birebir anda sağlamanın çok güç olduğunu ifade ediyor. Gelin bir ekonomistin kelamlarıyla hem Bitcoin’in hem de diğer kripto para birimlerinin çalışma mekanizmasına yakından bakalım:
Bitcoin’de birçok merkez var. İşte bu da merkeziyetsizlik demek. Bundan kaynaklı olarak da transferler uzun sürüyor. Birçok insan bu transferlerde rol oynuyor. Ayrıca Bitcoin’de yapılan bir işlem geri alınamıyor. Bu güvenlikle ilgili bir şeydir. Diğerlerinde ise bambaşka bir durum var. Bu yüzden Bitcoin’i başkalarıyla karıştırmamak lazım.
Diğer kripto paralarda ise farklı farklı durumlar var. Kimileri pay senedi, kimileri gerçek para, kimileri mevduat hesabı, kimileri ise emtia üzere hareket ediyor. Tam da bu yüzden, Bitcoin’i kripto para, diğerlerini ise kripto varlık olarak nitelendirmek daha doğru olacaktır. İşin bir de getirdiği yenilik boyutu var. Bitcoin, paranın doğasıyla ilgili, yani ekonomiyle ilgili bir yenilik getirdi. Diğerleri ise daha çok yepyeni teknolojiler kazandırdı.
“Esas mesele, bir merkez tarafından üretilen kriptolarda!”
Enes Özkan’a nazaran merkeziyetsizlik tartışmaları Bitcoin ile bağdaştırılıyor olsa da temel problem, bir grup tarafından piyasaya sürülmüş olan nispeten küçük kriptolarda. Ünlü ekonomist, merkeziyetsizlik tartışmalarına şu açıdan bakılması gerektiğini tabir ediyor.
Yaşanan ezalar, merkezi yapıların ortaya çıkardığı kripto varlıklarla ilgili. Genelde takımlar tarafından piyasaya sürülen kriptolar. İşte “shitcoin”ler, “memecoin”ler, Dogecoin (DOGE) ve Shiba Inu (SHIB) üzere varlıklar. Örneğin en son yaşanan FTX borsasındaki sıkıntılar. Onların FTT isminde bir kripto üniteleri vardı. Komitelerde avantaj sağlıyor. FTX takımı, sınırsız FTT basma özgürlüğüne sahiptiler. Bitcoin’de ve hatta Ethereum gibi büyük kripto paraların çoğunda böyle bir şey yok.
Yaşananlar sonucunda endişelenmeli miyiz yoksa umudumuzu koruyalım mı?
Türkiye’de çok sayıda kripto para yatırımcısı olduğu herkes tarafından bilinen bir gerçek. Hal bu türlü olunca biz de yatırımcıyı nelerin beklediği konusunda bir soru sorduk. “Geleceğe yönelik endişelenmeli miyiz yoksa umudumuzu korumalı mıyız?” sorumuza, Ekonomist Enes Özkan’ın yanıtı şöyle oldu:
Aslında her ikisi de. Bir yandan telaş veriyor zira bu kadar fazla aksiliğin arka arda gelmiş olması, fiyatlarda düşüşe neden oldu. Ayrıyeten bu üzere durumlar kriptoyu regüle etmek isteyen kamu kurumları, milletlerarası kuruluşları ve hükümetleri güçlendiriyor. Ellerine koz veriyor ve hatta çok büyük yeniliklere kapı kapatmamıza neden olabilecek hareketlere dönüşebiliyor. Lakin ben hala umutluyum. Bunun nedeni, en başında da söylediğim üzere problemin merkeziyetsizlikle ilgili olmaması…
